Ontwikkeling van vaccins blijft nodig
Medisch Ernstige kinderziekten van vroeger komen door het gebruik van vaccins nu vrijwel niet meer voor in de Westerse wereld. Biotechnologie is onmisbaar voor de ontwikkeling van nieuwe vaccins.
Ab Osterhaus
Professor viroloog Universiteit Utrecht
Het eerste vaccin is meer dan tweehonderd jaar geleden ontwikkeld door de Engelse arts Edward Jenner. Het was een vaccin tegen pokken.
“Dat heeft het mogelijk gemaakt om de ziekte, die door de eeuwen heen miljoenen slachtoffers heeft gemaakt, helemaal uit te roeien”, vertelt viroloog prof. Ab Osterhaus van de Universiteit Utrecht.
“Daarna zijn nog vele andere succesvolle vaccins ontwikkeld. Er zijn ongelofelijk veel mensenlevens gered door vaccinatie. Ziekten waar onder andere kinderen vroeger aan overleden, zijn nu te voorkomen door hen te vaccineren. Kindersterfte door infectieziekten komt nauwelijks meer voor in de Westerse wereld.”
Resultaat valt niet op
Toch blijft dit grote succes van vaccinaties vaak onderbelicht. Aan vaccineren valt voor behandelaars weinig eer te behalen. Het resultaat ervan is immers dat iemand niet ziek wordt, en dat valt niet op.
Dat heeft volgens Osterhaus een risico: “Mensen die nooit de gevolgen van polio of mazelen hebben gezien, kunnen die ziekten bagatelliseren. Sommige vinden het zelfs wel “gezond” voor een kind om kinderziekten te krijgen. Ook worden er zelfs partijtjes georganiseerd om kinderen elkaar met opzet te laten besmetten met bijvoorbeeld mazelen. Zo wordt het gevaar van deze ziekten enorm onderschat.”
Tegen het merendeel van de infectieziekten, zoals aids en tuberculose, bestaat nog geen of geen goed werkzaam vaccin. Het ontwikkelen daarvan blijft noodzakelijk, vooral ook omdat de afgelopen jaren nieuwe infectieziekten zijn opgedoken zoals SARS, MERS, Ebola en ZIKA. “Er is nog veel werk aan de winkel”, stelt Osterhaus.
‘’Er zijn ongelofelijk veel mensenlevens gered door vaccinatie’’
“Ook worden veel infectieziekten behandeld met antibiotica, maar bacteriële ziekteverwekkers worden daartegen vaker resistent waardoor ze niet meer werken. Met vaccins kun je dat probleem enorm terugdringen, omdat infectieziekten daarmee zijn te voorkomen.”
Vaccinontwikkeling omvat een aanzienlijk deel van de biotech-markt. Toch is een vaccin een moeilijker product dan vele andere geneesmiddelen, weet Osterhaus. “Voor een bedrijf is het misschien niet zo rendabel. Het gaat vaak om bulkproductie van een product dat op grote schaal wordt toegediend en waarvan de financiering vaak ligt bij de overheid.
Daarom is altijd een kosten-batenanalyse nodig. Voor bedrijven is het dan ook vaak aantrekkelijker om te werken aan een medicijn tegen bijvoorbeeld kanker. De uitdaging bij vaccins is om een goedwerkend vaccin te ontwikkelen. Het overgrote deel van de kandidaat-vaccins valt af in het ontwikkelingsproces. Een bedrijf is de investering kwijt als een vaccin uiteindelijk niet blijkt te werken of onvoldoende veilig is.”
Platforms
Osterhaus voorziet dat vaccins steeds meer zullen worden ontwikkeld via zogeheten platformtechnologieën. Daarbij wordt geen vaccin gemaakt tegen één virus, maar tegen een reeks van gelijksoortige virussen. Momenteel gebeurt dat bijvoorbeeld binnen groot Europees project.
‘’Vaccinaties lijkt mij absoluut noodzakelijk, maar dat is een moeilijke boodschap’’
“We bekijken een heel scala aan nieuwe technieken en de mogelijkheden om die in te zetten tegen virusfamilies. Daarmee zijn we beter en sneller voorbereid op mogelijke toekomstige uitbraken, omdat de basis voor een vaccin dan al op de plank ligt op het moment van een uitbraak.
Zulke platformtechnologieën gaan bovendien uit van de “one health” benadering: ze richten zich op de gezondheid van mens, dier en de omgeving in zijn geheel. Dit om nieuwe verwekkers bij de bron te kunnen aanpakken.”
Hedendaagse vaccins zijn volgens Osterhaus veiliger dan ooit. Desondanks zijn er altijd mogelijke bijwerkingen. “Meestal zijn die mild. Verhalen over ernstige bijwerkingen zoals autisme zijn onzin gebleken. Een kind kan wel bijvoorbeeld koorts krijgen of hangerig worden, maar dat is dan van korte duur.
Het is belangrijk om de mogelijke bijwerkingen af te wegen tegen de bescherming door het vaccin, die immers een ernstige ziekte voorkomt. Als je het zo bekijkt, dan lijkt mij vaccinatie absoluut noodzakelijk. Maar dat is wel eens een moeilijke boodschap.”